TÜrk demokrasi tarihinde idam, kÖtÜ muamele ve insan hakları ihlalleriyle yerini alan 12 EylÜl 1980 askeri darbesinin Üzerinden 38 yıl geöti.
TÜrk demokrasi tarihindeüçkara bir lekeç olarak yerini alanü12 EylÜl 1980 askeri darbesinin Üzerinden 38 yıl geöti.
TÜrkiye Cumhuriyeti tarihinin emir-komuta zinciri iöinde geröekleştirilen son askeri darbesi 12 EylÜl, idam, kÖtÜ muamele ve insan hakları ihlalleriyle zihinlerdekiüyerini koruyor.
TRT radyosunda,12 EylÜl sabahı İstiklal Marşı'nın ardından öalınan Harbiye Marşı ve dÖnemin Genelkurmay ve Milli GÜvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzalı Milli GÜvenlik Konseyi çbir numaralıç bildirisinin okunması darbenin başlangıcı oldu. Bu bildiriyi, 5 bildiri daha izledi.
Orgeneral Evren'in darbeye ilişkin ç... (TSK) Kendi kendini kontrol edemeyen demokrasiyi sağlam temeller Üzerine oturtmak, kaybolan devlet otoritesini yeniden tesis etmek iöin yÖnetime el koymak zorunda kalmıştır.ç ifadeleri dikkati öekti.
Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat TÜmer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan komuta kademesinin de aktif rol aldığı darbenin ana gereköesi, çgÜvenlik sorunuç olarak gÖsterildi.
TBMM'nin 22 Mart 1980'de ilk turunu yaptığı Cumhurbaşkanlığı seöimini, 114 tur oylama yaptığı halde darbe gÜnÜne kadar sonuölandıramamasının da etkili olduğu sÜreöte, gazeteci Abdi İpeköi, Emniyet MÜdÜrÜ Cevat Yurdakul, DİSK ve Maden-İş Sendikası Genel Başkanı Kemal TÜrkler, MHP Genel Başkan Yardımcısı GÜn Sazak, Eski Başbakan Nihat Erim, Adalet Partisi İstanbul Milletvekili İlhan Egemen Darendelioğlu, CHP İstanbul Milletvekili Abdurrahman KÖksaloğlu, MHP Gaziosmanpaşa İlöe Başkanı Ali Rıza Altınok ile eşi ve kızının ÖldÜrÜlmesi gibi öok sayıdaki siyasi cinayet de darbeye neden olarak gÖsterildi.
Konya'da 6 EylÜl'de dÜzenlenen çKudÜs Mitingi deç darbe yÖnetimi tarafından çşeriatöı girişimç olarak gÖsterildi.
çYÖnetime ÜöÜncÜ aöık mÜdahaleç
Darbeye giden sÜrecin hazırlıkları, Haziran 1980'den itibaren Genelkurmay Karargahı'nda yapılmaya başlandı.
Kod adı çBayrak Harekatıç olan darbe, ilk olarak bÜtÜn ordu komutanlarına gÖnderilen emirle 11 Temmuz saat 04.00'te hayata geöirilmek istendi ancak 2 Temmuz'da SÜleyman Demirel'in Başbakanlığı'ndaki hÜkÜmetin gÜvenoyu almasıyla plan ertelendi.
Aynı plan, yine aynı isimle 12 EylÜl'de sabaha karşı uygulandı ve ordu yÖnetime el koydu.
Emir-komuta zinciri iöinde geröekleştirilen bu darbe, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından TÜrkiye Cumhuriyeti tarihinde silahlı kuvvetlerin yÖnetime ÜöÜncÜ aöık mÜdahalesi olarak tarihteki yerini aldı.
SÜrgÜnler ve siyasi yasaklarü
SÜleyman Demirel'in Başbakanı olduğu HÜkÜmetin gÖrevden alındığı darbe sÜrecinde, TBMM lağvedildi. 1970 sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası uygulamadan kaldırıldı ve TÜrkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı askeri dÖnem başladı.
'lke genelinde ilan ettikleri 13 sıkıyÖnetim bÖlgesine 13 generali komutan olarak atayan cuntacılar, TÜrk Hava Kurumu, ocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu.
Siyasi partileri de lağveden askeri yÖnetim, SÜleyman Demirel ile BÜlent Ecevit'i Hamzakoy'a, Necmettin Erbakan ile Alparslan TÜrkeş'i ise Uzunada'ya sÜrgÜne gÖndererek, siyasi yasaklar getirdi.
Darbeye liderlik eden 5 generalin oluşturduğu Milli GÜvenlik Konseyi, bÜtÜn yetkileri ele aldı. Eski Deniz Kuvvetleri Komutanı BÜlent Ulusu'ya kurdurulan hÜkÜmet, 21 EylÜl'de gÖreve başladı.
Darbecilere koruma kalkanı
Darbenin ardından geöen 3 yıl iöinde Önemli kanunların tamamına yakını değiştirildi ve askeri yÖnetimin belirlediği Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasa, yapılan çgÜdÜmlÜç referandumla yÜzde 92'lik çEvetç oyu aldı.
Kenan Evren'in cumhurbaşkanı seöildiği bu dÖnemde askeri yÖnetim Üyelerinin ÖmÜr boyu yargılanmasını engelleyen çgeöici 15. maddeç Anayasa'ya eklendi.
Eren, yaşı bÜyÜtÜlerek idam edildi
YÖnetime el koyan cuntacı askerler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarının da mimarı oldu.
Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde geröekleşti. İlk olarak sol gÖrÜşlÜ Necdet Adalı, ardından ÜlkÜcÜ Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe Öncesinde bir askeri inzibat erini ÖldÜrdÜğÜ gereköesiyle hÜkÜm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980'ta idama mahkum edildi.
Darbeci Kenan Evren'in 17 yaşında astırdığı Erdal Eren iöin sÖylediği çAsmayalım da besleyelim mi?ç sÖzÜ ise hafızalardan hala silinmedi.
Eren'in idam kararı, Yargıtay tarafından iki kere iptal edilmesine rağmen, Milli GÜvenlik Konseyi tarafından onaylanan kararla ve yaşı bÜyÜtÜlerek 13 Aralık 1980'de Ankara Merkez Ulucanlar Cezaevi'nde infaz edildi.
İşkenceler, faili meöhuller, yasaklar...
Darbe dÖnemi sÜresince milyonlarca kişinin hayatını etkileyen kararların altına imza atan cunta yÖnetimi, yıllarca sÜrecek tartışmalara yol aöan kararlara imza attı.
Darbe sÜrecinde 650 bin kişi gÖzaltına alındı, aöılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi iöin de idam cezası istendi. 517 kişinin çÖlÜm cezasınaç öarptırıldığı sÜreöte, 50 kişi idam edildi.ü
Vatandaşlıktan 14 bin kişinin öıkarıldığı bu dÖnemde, yaklaşık 100 bin kişi çÖrgÜt Üyesi olmaç suöundan yargılandı, 30 bin kişi ise çsakıncalıç olduğu iddiasıyla işten öıkarıldı.ü
İşkence ve faili meöhullerin öoköa yaşandığı dÖnemde bine yakın film yine sakıncalı bulunduğu iöin yasaklandı, 4 bine yakın Öğretmen, öok sayıda Üniversite gÖrevlisinin işine son verildi. YÜzlerce gazeteci iöin de binlerce yıla varan hapis cezaları istendi. ü
Dava dÜştÜ
Kararın ardından Evren ve Şahinkaya'nın avukatı, 24 Haziran 2014'de kararın bozulması istemiyle temyiz dileköesini Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine verdi.
Yargıtay 16. Ceza Dairesinin temyiz incelemesi sÜrerken Evren, 10 Mayıs 2015'te tedavi gÖrdÜğÜ GÜlhane Askeri Tıp Akademisinde 98 yaşında, dÖnemin Hava Kuvvetleri Komutanı emekli Orgeneral Şahinkaya da 9 Temmuz 2015'te 90 yaşında hayatını kaybetti.ü
Yargıtay, temyiz incelemesinde sanıkların vefatı nedeniyle davanın dÜşÜrÜlmesi kararını verdi.ü
